Олий Мажлис Сенати 20 февралдаги йиғилишида боғлар, хиёбонлар, сайилгоҳлар ва яшил ҳудудларни хусусийлаштиришни тақиқлаш, шунингдек, ер участкаларидан рухсат этилган фойдаланиш тушунчасини жорий этиш тўғрисидаги қонунни маъқуллади.
Сенатор Анвар Тўйчиевнинг маълум қилишича, ўзгартиришлар ер участкаларидан фойдаланиш тартиби тўғрисида мулкдорлар, фойдаланувчилар ва ижарачиларнинг хабардорлигини ошириш, шунингдек, шаҳарсозлик нормалари талабларига риоя этиш мақсадида ер участкаларидан рухсат этилган фойдаланиш турларига аниқлик киритишни назарда тутади.
Қонун, шунингдек, хиёбонлар, боғлар, сайилгоҳлар ва дам олиш масканларини муҳофаза қилишни кучайтириш, бу ҳудудларда бино ва иншоотлар қурилишининг олдини олишга қаратилган.
Бугунги кунда ер участкаларидан фойдаланиш ҳуқуқларининг кафолатлари шаҳарсозлик қонунчилиги билан тартибга солинади, бунда ҳар бир ҳудудий зона учун шаҳарсозлик қоидалари белгиланади. Ушбу стандартларга риоя қилиш ердан қонуний фойдаланиш ва кўчмас мулкни қуриш учун зарур шарт ҳисобланади.
Бироқ амалдаги қонунчиликда «ер участкаларидан рухсат этилган фойдаланиш» тушунчасининг аниқ таърифи йўқ, бу эса ноаниқлик ва инвестицияларнинг иқтисодий мақсадга мувофиқ эмаслигига олиб келади, деди Сенат аъзоси.
Унинг сўзларига кўра, инвесторлар қурилиш имкониятлари тўғрисида тўлиқ маълумотга эга бўлмай туриб ер участкасини сотиб олиб, кейин қурилишнинг иложи йўқлигини ёки жиддий чекланганини билиб қоладиган ҳолатлар мавжуд.
Бундай ҳолатларнинг олдини олиш учун қонун ҳужжатларига ер участкаларидан рухсат этилган фойдаланиш тушунчасини киритиш ва уни ҳуқуқий тартибга солиш таклиф этилмоқда.
Президент қарори билан 2025 йил 1 январдан бошлаб барча тоифадаги ерлар, ҳам мавжуд, ҳам янги ер участкаларидан рухсат этилган фойдаланиш турлари жорий этилади.
Ердан рухсат этилган фойдаланиш Вазирлар маҳкамаси томонидан тасдиқланган Ягона классификатор билан белгиланади. У асосий, шартли рухсат этилган ва ёрдамчи турларга бўлинади. Участкада капитал объектлардан фойдаланиш мақсади унинг рухсат этилган турига мос келиши керак.
Ушбу тур ерларни беришда, уни баҳолашда, аукционда сотишда, қурилишга рухсат беришда, инфратузилмага юкни ҳисоблашда, шунингдек, солиқ ставкаларини белгилашда ҳисобга олинади.
Шартли рухсат этилган фойдаланишни олиш тартиби Вазирлар маҳкамаси томонидан белгиланадиган инфратузилмага тушадиган юкни қоплаш орқали амалга оширилади. Тошкент шаҳрида 2027 йил 1 январга қадар ушбу йиғим қурилиш ҳажмидан келиб чиқиб ҳисоблаб чиқилади.
Боғларни хусусийлаштиришни тақиқлаш
Сенатор сўнгги йилларда Ўзбекистонда умумфойдаланишдаги боғлар, хиёбонлар ва дам олиш масканларида қурилиш ишлари кучаяётгани, бу кўпйиллик дарахтларнинг кесилишига, экологик вазиятнинг ёмонлашишига олиб келаётганини таъкидлади.
Бундан ташқари, айрим боғлар ноқонуний равишда маҳаллий ҳокимиятлар захирасига ўтказилган, бу эса кадастр ҳужжатларига ўзгартиришлар киритиш орқали уларнинг ҳудудини қисқартириш имконини берган.
Асосий сабаб — бундай ҳудудларнинг етарли даражада ҳуқуқий ҳимояланмагани ва бу ерларда қурилишни тақиқловчи қатъий қоидаларнинг йўқлиги, деб ҳисоблайди у.
Қонунда аҳолининг маданий-маиший эҳтиёжларини қондириш ва дам олиши учун фойдаланиладиган ерларни хусусийлаштириш ёки бегоналаштириш, уларнинг ҳудудларини қисқартириш, бу ҳудудларда бино ва иншоотлар қуришни тақиқлаш белгиланган.
Бундан ташқари, ушбу тақиқларни бузганлик учун жиноий жавобгарлик кучайтирилмоқда. Сенатор Мойра Тошованинг билдиришича, давлат мулки бўлган ва аҳолининг ёки унинг бир қисмининг маданий-маиший эҳтиёжларини қондириш ҳамда дам олиши учун фойдаланиладиган ер участкалари бегоналашишига ёки ҳудуди қисқаришига олиб келган ер бериш тартибини бузиш учун жиноий жавобгарлик назарда тутилмоқда (ЖК 229−4-моддаси 2-қисми янги «г» банди). Бу БҲМнинг 300 дан 360 миқдоригача жарима ёки 2 йилдан 3 йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки муайян ҳуқуқлардан маҳрум қилган ҳолда 5 йилдан 7 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Бунинг сабаби мавжуд чоралар тўсқинлик қилишга етарли бўлмаётган бундай хатти-ҳаракатларнинг кўпайиши ҳисобланади. Жумладан, Ўзбекистондаги 184 та боғда яшил ҳудудлар ва ўрмонлар қисқартирилган, 944 та бино ва иншоот қурилган (қурилиш майдони 431,6 минг кв. м ёки 43,16 га). Шунингдек, 18 та боғда 91 та ноқонуний бино (7,6 минг кв. м / 0,76 га), 98 боғда 1248 та ноқонуний аттракцион ўрнатилган. Бундан ташқари, боғ ерларини давлат органларининг захира фондига олиб қўйиш, уларни хусусийлаштириш ёки бегоналаштириш амалиёти амалга оширилмоқда.
Ботаника боғларини муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар рўйхатига киритиш, уларни хусусийлаштириш ва улар ҳудудида қурилишни тақиқлаш кўзда тутилмоқда.
Қонунни ишлаб чиқишда АҚШ, Япония, Австралия, Россия ва Қозоғистон тажрибаси ўрганилгани таъкидланди.
Давлат кадастрини юритиш қоидаларини бузганлик учун ҳам жарима жорий этилмоқда. Мазкур жараёнга масъул мансабдор шахслар ушбу қоидаларни бузганликлари, Давлат кадастрлари ягона тизимига киритиш учун маълумотларни тақдим этишдан бош тортганликлари ёки ёлғон маълумотлар тақдим этганликлари учун 5 БҲМ (1 миллион 875 минг сўм) тўлаши керак бўлади.
27 сентябрь куни «Адолат» партияси етакчиси Робахон Маҳмудова муҳокама чоғида боғлар ва кўкаламзорлаштириш ҳудудларида бинолар қуриш амалиёти кенгайиб бораётганига қарши чиқиб, боғларни хусусийлаштиришни тўхтатишни таклиф қилганди.
Депутатлар жойлардаги вазиятни ўрганиб, 184 та боғда 940 та ноқонуний қурилишлар, шунингдек, ноқонуний аттракционлар борлигини аниқлаган. Унинг сўзларига кўра, боғлар ҳокимликларининг маҳаллий фондига олиб қўйилиши амалиёти кузатилмоқда, шундан сўнг давлат мулки ноқонуний равишда хусусийлаштирилади ёки бошқа шахсга ўтказилади. У бу соҳадаги қоидаларни қатъийлаштириш, шунингдек, боғлар, тиббиёт ва таълим муассасаларини хусусийлаштиришни тақиқлаш тарафдори эканини айтганди.
Шу билан бирга, партия дастурида болалар оромгоҳлари, таълим ва тиббиёт давлат муассасалари (мактаб ва шифохоналар) ҳамда уларнинг ҳудудларини хусусийлаштириш учун жавобгарлик жорий этиш ҳам назарда тутилган эди, бироқ муаммо долзарблигича қолаётган бўлса-да, бу бандлар қонун лойиҳасига киритилмаган. Масалан, 2018−2022 йиллар давомида Ўзбекистонда 200 га яқин мактаб ўз ерларининг бир қисмини ноқонуний йўқотган. Собиқ депутат Расул Кушербаев дарслар танқислигини ҳисобга олиб, буни «келажакка хиёнат» деб атаганди. Унинг фикрича, мактаб ерларини ҳокимлар талон-торож қилган, аммо «ноқонуний топшириқни бажарган қўрқоқ ходимлар» жазоланади.
Эслатиб ўтамиз, президентнинг 30 августдаги қарори билан вазирлик ва ҳокимликларга йил охиригача самарасиз фойдаланилаётган йирик шифохоналар, маданият ва спорт иншоотлари, жумладан, маданият марказлари, стадионлар, концерт заллари ва истироҳат боғларини инвентаризациядан ўтказиш топширилган эди. Шундан сўнг уларни ДХШ асосида хусусий секторга ўтказиш бўйича Вазирлар маҳкамасига таклифлар киритиш керак.
