АҚШ президенти Дональд Трамп маъмурияти Украина президенти Владимир Зеленский дастлабки вариантни рад этганидан кейин Украинага фойдали қазилмалар бўйича янгиланган битим лойиҳасини тақдим этди, деб ёзмоқда Axios портали Украина ва АҚШ расмийлари ҳамда яна учта манбага таяниб.
Нашр суҳбатдошларининг фикрича, битим тузиш эҳтимоли тобора ортиб бормоқда. Уларнинг маълумотларига кўра, АҚШ янги версияда Зеленскийнинг «баъзи хавотирларини» ҳисобга олган. Ҳужжатдан украиналикларни хавотирга солган қоидалар, жумладан, келишув Нью Йоркдаги суд юрисдикциясига кириши олиб ташланди.
«Сўнгги лойиҳада сезиларли яхшиланишлар қилинди ва у Украина қонунчилигига мос келади», — деди Axios манбаларидан бири.
Нашр суҳбатдошининг сўзларига кўра, Зеленскийнинг маслаҳатчилари уни Трамп билан кейинги қарама-қаршиликдан қочиш учун янгиланган келишувни имзолашга кўндирган.
Reuters бир кун аввал манбаларга таяниб, Трамп маъмурияти Украина табиий ресурсларидан фойдаланиш бўйича соддалаштирилган келишув тузишга ҳаракат қилиши мумкинлигини ёзганди.
Бундай ёндашув АҚШга кўплаб ҳуқуқий ва моддий-техник тўсиқларни четлаб ўтиш имконини беради, шунингдек, битим тафсилотларини, жумладан, даромадларни тақсимлашни муҳокама қилиш учун вақт беради, дея қайд этди агентлик.
Reuters суҳбатдошларининг таъкидлашича, Трамп Киевга қўшимча ҳарбий ёрдамни маъқуллаш ёки Украина ва Россия ўртасида расмий тинчлик музокараларини ташкил этишга уринишдан олдин Украина билан келишув тузмоқчи.
Бундан ташқари, агентлик манбаларига кўра, Трамп Америка халқига АҚШ Украинага ёрдам учун сарфланган пулларни қоплаб беришини оммага маълум қила олгани муҳим.
Келишув ҳақида нималар маълум ва у ҳақидаги ғоя қаердан келиб чиққан?
Украина ва АҚШ ўртасидаги иқтисодий шериклик ғояси дастлаб Зеленский томонидан ўтган йилнинг сентябрь ойида Нью Йоркда Трамп билан учрашувда билдирилганди. Шу тариқа, Украина раҳбари «АҚШ президентининг бизнесга йўналтирилган тафаккурига мурожаат қилишга» уринган, деб ёзади New York Times. Ташаббусни Американинг нуфузли сиёсатчилари, жумладан, Трампнинг партиядошлари ҳам қўллаб-қувватлаган.
Украинанинг Европа Иттифоқи ва АҚШ билан муҳим ресурсларни қазиб олиш ва қайта ишлаш соҳасида ҳамкорлик қилиш таклифи ҳам Зеленский 2024 йил кузида ғарблик ҳамкорларига тақдим этган «ғалаба режаси»га киритилган.
Украина расмийлари ўтган йил охирида АҚШ собиқ президенти Жо Байден маъмурияти билан ҳам шундай келишув тузишни режалаштирганди, бироқ Трампнинг лавозимга киришишини кутиб, ҳужжат имзоланишини кечиктирган.
Февраль ойи бошида Трамп Украина билан шартнома тузмоқчи эканини, унга кўра Киев Америка ёрдами эвазига нодир металлар етказиб беришини маълум қилганди. «Биз Украина билан битим тузмоқчимиз, унинг доирасида улар ўзларининг нодир металлари ва бошқа нарсалари эвазига биз уларга бераётган нарсаларни олишади», — деган АҚШ президенти.
Бироқ Трампнинг сўзларидан у «нодир металлар» атамасини барча турдаги муҳим минералларга нисбатан ишлатганми ёки фақат нодир металларга нисбатан ишлатганми, аниқ эмас эди.
Украина уран, литий ва титаннинг катта захираларига эга, улар муҳим минераллардир, аммо нодир металлар эмас. Украина расмийларининг маълумотларига кўра, мамлакатда 20 дан ортиқ муҳим минераллар конлари мавжуд, аммо захираларнинг бир қисми Россия Украинада босиб олган ҳудудларда қолмоқда.
Ўтган ҳафталар давомида Трамп АҚШга тўлов сифатида Украинадан муҳим минералларни олишни исташини бир неча бор айтган. Fox News телеканалига берган интервьюларидан бирида у Киевдан «500 миллиард долларга яқин ноёб ер металлари эквивалентини» олишни хоҳлашини билдирган.
АҚШ биринчи марта Украинага келишувни имзолашни 12 февраль куни АҚШ молия вазири Скотт Бессентнинг Киевга ташрифи чоғида таклиф қилди. Ҳужжат лойиҳасида айтилишича, АҚШ Украинада фойдали қазилмаларни қазиб олиш ва сотишдан тушган даромаднинг 50 фоизини олади ва келишув Нью Йоркдаги суд юрисдикциясида бўлиб, Украинанинг бошқа савдо шартномаларига нисбатан устунликка эга бўлади.
Бессентнинг айтишича, Трамп келишувни зудлик билан имзолашни талаб қилган, аммо Зеленский ҳозиргина олган ҳужжатни имзолай олмаслигини айтган. Нашр маълумотларига кўра, АҚШнинг Киевдаги элчиси Бессент келишидан уч соат олдин келишув лойиҳасини Зеленскийга топширган.
Украина расмийлари, шунингдек, келишув лойиҳаси мамлакат учун ҳеч қандай хавфсизлик кафолатларини ўз ичига олмаганидан ҳафсаласи пир бўлган, дея таъкидлайди Axios.
«Ҳужжат фақат бир нарсада аниқ эди — биз у ерда санаб ўтилганларнинг 50 фоизини беришимиз керак… У ерда кўп нарса бор, лекин хавфсизлик кафолатлари ҳақида бир оғиз ҳам гап йўқ», — деди кейинроқ Зеленскийнинг ўзи.
Бессентнинг ташрифидан бир неча кун ўтиб, Зеленский Мюнхен хавфсизлик конференцияси доирасида АҚШ вице-президенти Жей Ди Вэнс ва АҚШ давлат котиби Марко Рубио билан учрашди. Улар унга унчалик мажбурий бўлмаган англашув меморандуми лойиҳасини тақдим этишди, бироқ Украина президенти келишувни имзолай олмаслигини, чунки уни парламент маъқуллаши кераклигини айтди, деб ёзади Axios Украина расмийсига таяниб.
«Биз учун бу Зеленский жамоаси ушбу учрашувгача бизга айтмаган янгилик бўлди», — деди Трамп маъмурияти вакили Axios нашрига.
АҚШ ва Украина расмийларига кўра, Зеленскийнинг фойдали қазилмалар бўйича келишувдаги позицияси Трампнинг ҳафсаласини пир қилган ҳамда АҚШ ва Россия делегацияларининг Саудия Арабистонидаги учрашуви туфайли мавжуд кескинликни кучайтирган. Куни кеча Трамп Украина етакчисини танқид қилиб, Украинада президентлик сайловлари ўтказилишини талаб қилди, шунингдек, Зеленскийни «сайловларсиз диктатор» деб атади. Украина президенти бунга жавобан Америка етакчиси «дезинформацион маконда яшаётгани»ни айтди.
