Шавкат Мирзиёев 19 апрель куни «Ўзбекистон Республикасида лотереялар ва таваккалчиликка асосланган ўйинларни ташкил этиш ва ўтказишни тартибга солишни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги фармонни имзолади. Ҳужжат 2025 йил 1 январдан бошлаб тақиқни бекор қилади ҳамда интернет тармоғида таваккалчиликка асосланган ўйинлар ва букмекерлик фаолиятини ташкил этиш билан боғлиқ фаолиятни ҳуқуқий тартибга солиш тартибини жорий этади.
Ўзбекистонда букмекерлик фаолиятини қонунийлаштириш масаласи кўп йиллардан буён кўтарилиб келинмоқда. 2019 йил декабрида президент букмекерлик фаолиятини қонунийлаштириш тўғрисидаги фармонни имзолаган бўлса, 2022 йил апрелида бу қарор қайта кўриб чиқилган. 2023 йил апрель ойида давлат раҳбари букмекерлик фаолиятининг норматив-ҳуқуқий базасини ишлаб чиқишга қайтиш бўйича топшириқ берганди.
«Газета.uz» ушбу соҳадаги фаолиятни тартибга солиш ва лицензиялаш бўйича ваколатли давлат органи сифатида белгиланган Истиқболли лойиҳалар миллий агентлиги (ИЛМА)дан изоҳ сўради.
«Тақиқлар амалда ишламаяпти»
ИЛМАнинг таъкидлашича, Ўзбекистонда ҳаётнинг барча жабҳаларида рақамли технологиялар ва электрон тўловларнинг фаол жорий этилиши, шу қаторда, таваккалчиликка асосланган онлайн ўйинларнинг кенг тарқалишига хизмат қилган.
2007 йил 1 сентябрдан бошлаб бутун мамлакат бўйлаб қимор ва бошқа таваккалчиликка асосланган ўйинларни ташкил этиш ва ўтказиш тақиқланган. «Аммо фуқароларнинг ўйинларга бўлган доимий қизиқишини ҳисобга олсак, бу тақиқлар амалда иш бермаяпти, аҳоли эса хорижий ва ноқонуний сервисларнинг хизматларидан фаол фойдаланмоқда», — дейилади агентлик хабарида.
«Ҳуқуқий тартибга солишнинг мавжуд эмаслиги, жумладан, иштирок этиш ва гаровлар ҳажмини чеклаш фуқароларнинг хорижий сайтлардаги ўйинларда қатнашиб, катта миқдордаги маблағларини йўқотишига ва давом этиш учун катта миқдорда қарз олишга ёки ноқонуний хатти-ҳаракатлар учун — ўғрилик, талончилик ва ҳоказо тайёр бўлишига олиб келади», — дея хабар беради ИЛМА.
Фуқароларнинг қимор бизнесига доимий қизиқиши фонида мавжуд вазият аслида қуйидагиларга олиб келади:
- чет эл валютасининг мамлакатдан чиқиб кетиши, чунки фуқаролар хорижий онлайн платформаларда ўйнайди. Ҳисоб-китобларга кўра, фуқаролар томонидан қимор ўйинларида иштирок этиш учун юборилган маблағлар миқдори 350 миллиондан 1 миллиард АҚШ долларигача;
- қимор ўйинларига ҳаддан ташқари қарам бўлган фуқароларнинг ўйинларда иштирок этишига йўл қўймаслик механизмларининг йўқлиги;
- таваккалчиликка асосланган ноқонуний ўйинларда қатнашаётган фуқаролар билан боғлиқ фирибгарлик хавфи.
Хорижий (АҚШ, Арманистон, Озарбайжон, Беларусь, Туркия, Россия, Германия, Эстония, Жанубий Корея, Венгрия, Сингапур, Грузия ва бошқа давлатлар) тажрибасини ўрганган экспертлар ушбу соҳани давлат томонидан тартибга солиш чораларини кўриш мақсадга мувофиқлигини таъкидламоқда. Бу ноқонуний қимор ўйинларининг олдини олиш ва унинг жамиятга салбий таъсирини камайтириш, қатнашчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва давлат бюджетига қўшимча даромад манбаларини шакллантириш учун зарур.
Юқорида номи кўрсатилган мамлакатларнинг аксариятида таваккалчиликка асосланган онлайн ўйинларни ташкил этиш бўйича хизмат кўрсатувчи провайдерлар фаолиятини лицензиялаш тизимлари жорий этилган, устав капиталига, шунингдек, қимор ўйинлари ташкилотчилари раҳбарияти ва эгаларининг ишбилармонлик обрўсига қўйиладиган талаблар белгиланган, ўйинларда иштирок этиш учун чекловлар ўрнатилган, деб хабар берди ИЛМА.
Президент фармони «таваккалчиликка асосланган ўйинлар ва лотереяларни ташкил этишни тартибга солиш соҳасида илғор хорижий тажриба ва замонавий технологияларни жорий этиш, мамлакатнинг инвестицион жозибадорлиги, туризм салоҳиятини янада ошириш, қўшимча маблағлар жалб этиш мақсадида» ишлаб чиқилган, дея қайд этди агентлик.
Фармонда қандай чора-тадбирлар назарда тутилган?
1. Интернет тармоғида таваккалчиликка асосланган ўйинлар ва букмекерлик фаолиятини ташкил этиш бўйича фаолият кўламини қонунийлаштириш, шунингдек, лотереялар ташкил этиш бўйича фаолият самарадорлигини оширишнинг ҳуқуқий асосларини яратиш.
Фармонда 2025 йил 1 январдан тақиқни бекор қилиш ҳамда интернет тармоғида таваккалчиликка асосланган ўйинлар ва букмекерлик фаолиятини ташкил этиш билан боғлиқ фаолиятни ҳуқуқий тартибга солиш тартибини жорий этиш кўзда тутилган.
Келтирилишича, ушбу фаолият турлари, шунингдек, лотереялар ташкил этиш фаолияти ИЛМА томонидан берилган лицензиялар асосида амалга оширилади.
Ҳукумат интернет тармоғида ўйинлар ташкил этиш, букмекерлик фаолияти ва лотереялар ўтказиш бўйича фаолиятни ташкил этиш тартибини, шу жумладан, лицензиялаш талаблари ва шартларини, шунингдек, Ставкалар ва ўйинчилар ягона давлат регистрини яратиш ва юритиш тартибини белгилаши керак. Унинг асосий мақсади киритилган маблағларни назорат қилиш ва ўйин ташкилотчиларига ўйинларда иштирок этиши тақиқланган шахслар рўйхатини ва бошқаларни хабар қилишдир.
2. Фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, шунингдек, қимор ўйинларига қарамликнинг олдини олиш ва унга қарши курашиш механизмларини жорий этиш.
Фармонда таваккалчиликка асосланган ўйинларда иштирок этиш учун чекловлар назарда тутилган. Хусусан, лицензиялар асосида ташкиллаштирилган лотерея, интернет тармоғидаги ўйинлар ва букмекерлик гаровларида фақат 18 ёшга тўлган Ўзбекистон резиденти ва норезидентлари қатнашиши мумкин.
Бундан ташқари, ИЛМА манфаатдор вазирликлар ва идоралар билан биргаликда аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламлари, давлат хизматчилари, шунингдек, ўйинларга ҳаддан ташқари қарам бўлган фуқаролар ва бошқа тоифадаги фуқароларга нисбатан ўйинларда иштирок этишдан ҳимоя қилиш механизмларини жорий этиш учун букмекерлик гаровлари, онлайн ўйинлар ва лотереяларда иштирок этишга қўшимча чекловларни назарда тутувчи ечим ишлаб чиқади.
3. Давлат бюджетига қўшимча даромад манбаларини шакллантириш, фуқароларнинг ноқонуний қимор ўйинларида қатнашиши ва валюта маблағларининг четга чиқиб кетишининг олдини олиш.
Ўйин ташкилотчиларига солиқ солиш бўйича хорижий тажрибани ўрганиш, фаолиятнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, улардаги фойда миқдорини ва уни ҳисоблашда суиистеъмол қилишнинг юқори хавфини аниқлашда қийинчиликлар мавжудлигини кўрсатди. Бундан ташқари, ҳар хил турдаги ўйинлар ташкилотчилари солиққа тортиш учун турли кўрсаткичларга эга, деб хабар беради ИЛМА. Шу муносабат билан умумий белгиланган солиқ тизимидан (ҚҚС ва даромад солиғи) фойдаланиш мақсадга мувофиқ эмасдек туюлди.
Тарқатилган маълумотлар реестри технологиясидан фойдаланиш ўйинчилар, гаровлар ва ютуқлар тўғрисидаги маълумотлар базаларининг ўзгармаслигини таъминлайди ва шу билан солиққа тортиладиган даромадларни яшириш фактларининг олдини олишга ёрдам беради, деб ҳисоблайди агентлик.
2025 йил 1 январдан бошлаб лотерея, интернет тармоғида ўйинларни ташкил этиш фаолиятини ёки букмекерлик фаолиятини амалга ошираётган юридик шахслар шу фаолиятидан олинган жами даромадидан тўланган ютуқлар ва қайтарилган ставкалар чегирилган ҳолда 4 фоиз ставкасида айланмадан олинадиган солиқ тўловчилари ҳисобланади.
Натижада, дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, солиқлар кўринишидаги қўшимча бюджет даромадлари йилига қарийб 6 миллион долларни ташкил этади.
Ушбу тартиб 5 йил муддатга жорий этилади, унинг давомида ўйин ташкилотчилари фаолиятининг ўзига хос хусусиятлари ўрганилади, рентабеллик, мақсадга мувофиқлик ва самарали назоратни амалга ошириш имкониятларини ҳисобга олган ҳолда бошқа солиққа тортиш механизмларини жорий этиш имкониятлари кўриб чиқилади.
Жисмоний шахсларнинг интернет тармоғида белгиланган тартибда олинган лицензиялар асосида ташкил этилган ўйинларда, букмекерлик фаолиятларида гаровлар ва лотереялар ўйинларида ютуқдан олган даромадлари учун ҳам худди шу муддатга жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи тўлашдан озод қилиш назарда тутилган.
«Ушбу чора фуқароларнинг ютуқларини яширишларига йўл қўймаслик, қонуний равишда ташкил этилган ўйинларда иштирок этишга қизиқишнинг пайдо бўлиши, уларнинг яшириш ва хорижий сайтларда иштирок этиши ва валюта маблағларининг чиқиб кетишига йўл қўймасликка қаратилган», — дея таъкидлади ИЛМА.
Хулоса
«Фармоннинг амалга оширилиши интернет тармоғида таваккалчиликка асосланган ўйинлар, букмекерлик фаолияти ва лотереялар ташкил этиш билан боғлиқ фаолиятни ҳуқуқий тартибга солиш учун ишончли асос яратади, қонуний равишда ташкил этилган ўйинларда иштирок этаётган фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишнинг самарали механизмларини жорий этади. Шунингдек, қимор ўйинларига қарамликка қарши кураш, давлат бюджетига турли ижтимоий мақсадларга йўналтирилиши мумкин бўлган қўшимча даромад манбалари билан таъминлайди», — дейилади ИЛМА хулосасида.
